Friday 19 August 2016

ऑलिम्पिक !

92 सालचे  बार्सीलोना ऑलिम्पिक सुरु असतानाची गोष्ट. त्यावेळी बार्सीलोना आणि ऑलिम्पिक ह्या दोन्ही शब्दांचे  अर्थ कळत नव्हते. कोणीतरी,कुठेतरी,काहीतरी खेळतायेत एव्हढंच कळायचं. दूरदर्शनवर रात्री दिवसभरातल्या सामन्यांचे हायलाइट्स दाखवायचे. त्यात बरोब्बर साडेदहा वाजता संसद अधिवेशनाचे वृत्तांकन करणाऱ्या दहा मिनिटाच्या 'पार्लियामेंट न्युज ' सुरु व्हायच्या. 'आज मी पार्लमेंट नंतर सुद्धा ऑलिम्पिक बघणार' असं म्हणणारा मी बातम्या संपेपर्यंत झोपलेला असायचो.असो. तर त्या ऑलिम्पिकमध्ये मला आवडलेला खेळ म्हणजे उड्या मारण्याचा ! एक माणूस दुरून तिरप्या दिशेने धावत यायचा,आणि तिथे लावलेला आडव्या बारवरून उडी घेऊन पलीकडल्या गादीवर पडायचा!! मी हाच खेळ खेळायचे ठरवले. फक्त मी बार लावता डायरेक्ट  पलंगावर उडी मारायचो. पुढे पलंगाला बाक येणं सुरु झाल्यावर माझं ऑलिम्पिक पदक जिंकण्याचं स्वप्न पाठीत धपाटा खाऊन भंगलं. दुसरा खेळ म्हणजे, धावत येऊन मातीत उडी मारायची. त्यावेळी घरी बांधकाम सुरु होतं. भिंतीला लागून असलेल्या मातीच्या ढिगाऱ्यावर उड्या मारून ती पूर्ण रस्त्यावर पसरावायचं काम मी इमाने इतबारे केलं. यावेळी त्यातल्या त्यात प्रगती म्हणजे वडिलांनी भर रस्त्यात मला फटक्यांचं पदक बहाल केलंमधल्या काळात 1996 आणि 2000 साली भारताने अनुक्रमे टेनिस आणि वेटलिफ्टिंगमध्ये पदक मिळवलं. घरात टेनिस रॅकेट असण्याचा काही प्रश्नच नव्हता. मग जुन्या बॅडमिंटन रॅकेटने रबरी बॉल वापरून मी मोठ्या भावासोबत टेनिस खेळायचो. नेट म्हणून वापरायला आमच्या सायकली होत्याच. पण आमच्या खेळण्यात रॅली हा प्रकार कधी घडतच नव्हता. कारण सर्विस केल्यावर बॉल सायकलवर आदळून कुठेतरी भरकटायचा किंवा भावाच्या जोरदार फटक्याने तो आंगणाबाहेर तरी जायचा. वेटलिफ्टिंगचा सराव करण्यासाठी घरात एवढी वजनदार वस्तू नव्हती. पाण्याने भरलेली बादली डोक्यापर्यंत उचलायचा प्रयत्न करताना मी स्वतःला अभिषेक करून घ्यायचो. आता हे असं सगळं असताना आम्ही ऑलिम्पिकमध्ये जाण्याचा प्रयत्न कसा करावा ?

तरीसुद्धा  मी बरेच खेळ खेळलो पण त्यातले बरेच ऑलिम्पिकमध्ये खेळल्या जात नव्हते. म्हणजे बघा, चौथीत असताना आंतरशालेय लंगडी स्पर्धेत मी राखीव खेळाडू होतो. (शाळेच्या संघात खेळणारे चार-पाच जण सोडले तर उरलेली पूर्ण शाळाच राखीव असायची हा भाग वेगळा!) ह्याच स्पर्धेत खो-खो च्या  एका सामन्यात मी पूर्ण दोन मिनिटे मैदानावर होतो. पण त्याच झालं असं की, प्रतिस्पर्धी खेळाडू धावत असताना तो ज्या बाजूला जायचा तिकडे मी वळून बसायचो. दोन मिनिटानंतर आमचा पूर्ण संघच बाद ठरवण्यात आला ! त्यावेळीतर अख्ख्या शाळेसमोर माझा जाहीर सत्कार झाला होता. धावण्याच्या स्पर्धेत मी वर्गातून एकोणतिसावा आलो असलो तरी माझ्या बेंचवरील  तीन मुलांमध्ये मी पहिला होतो! त्यानंतर आणखी एका खेळात मी प्राविण्य मिळवलं.   फूटबॉल ! पण माझं मैदान घरातल्या आंगणापर्यंत मर्यादित होतं. शाळेतल्या मोठया मैदानावर खेळण्याची इच्छा होती. पण पाचवी ते दहावी या सहा वर्षात पंक्चर नसलेला, पूर्ण हवा भरलेला फुटबॉल शाळेच्या साहित्यात मला एकदाही दिसला नाही. (शाळेची फुटबॉल टीमसुध्दा होती म्हणे. एक-दोन वेळा मैदानात छोटा रबरी बॉल घेऊन खेळताना मी काही पोरांना पाहिलं होतं, तीच असावी बहुतेक ! पण ते फुटबॉल कमी आणि रग्बी जास्त खेळतायेत असं वाटायचं!) आमच्या शाळेच्या क्रीडासाहित्यात कुठल्याही एका खेळाचे साहित्य पूर्ण सापडेल तर शप्पथ! बॅडमिंटनच्या रॅकेट्स असल्या तर शटलची कोंबडीच्या पिसासारखी पूर्ण पिसे निघालेली तरी असतील किंवा शटल चांगले असले तर रॅकेटच्या जाळीने आ वासलेला असेल ! टेबल टेनिसचा टेबल तर शाळेच्या सगळ्या कार्यक्रमात टेबलक्लॉथ आणि फुलदाणी अंगावर घेऊन मिरवायचा.  क्रिकेटच्या सामानात स्टंप,बॅट,ग्लोव्हस,पॅड वगैरे असलं तरी बॉल आम्ही वर्गणी गोळा करून आणावा अशी शाळेची इच्छा असायची. हॉकी वगैरे श्रीमंत खेळ तर शाळेच्या आवाक्याबाहेरचे होते. पण आवाक्यातले असते तरी सुस्थितीतल्या अकरा हॉकी स्टिक्स शोधण्यापेक्षा मंगळावर पाणी शोधणे सोपे ठरले असते. (अहो त्यादिवशी रियो ऑलिम्पिकमधला एक टेनिस सामना बघत होतो. मैदानाच्या बाजूला दोन बास्केट भरून टेनिस बॉल ठेवले होते! काय हा माजुरडेपणा!! एवढ्या सामानात तर आमच्या शाळेच्या तीन पिढ्या खेळल्या असत्या!!). तसं या सगळ्यासाठी फक्त शाळाच जबाबदार होती असं नाही. आमचे शाळेतले पोट्टेसुद्धा खूप इच्चक होते. बॉल हा फक्त फटकावणे किंवा लाथाडणे यासाठीच असतो अशी आमची ठाम समजूत होती. व्हॉलीबॉलचा उपयोग जास्त करून फुटबॉल म्हणून व्हायचा किंवा स्टंप्सचा सवाधिक वापर शाळेतल्या गॅंगवॉरमध्ये व्हायचा.आमचे स्पोर्ट्सचे सर सुद्धा एक वेगळीच असामी होती. (म्हणजे  पीटीचे सर तेच स्पोर्ट्सचे सर आणि स्पोर्ट्सचे सर तेच पीटीचे सर असं सरळ साधा हिशोब होता!) त्यांनी आम्हाला शिकवलेला एकमेव मैदानी खेळ म्हणजे रस्सीखेच ! तेसुद्धा योग्यवेळी दोरी उपलब्ध नसल्यामुळे आम्ही हाताने खेळायचो.  वर्गातल्या मुलींना तर त्या सरांनी 'कानगोष्टी' हा मैदानी खेळ म्हणून शिकवला होता! हेच सर आंतरशालेय स्पर्धांसाठी मुलांना निवडायचे. खेळ कुठलाही असो, त्यांचे क्रायटेरिया ठरलेले होते. मैदानी खेळ असेल तर शाळेतले उंच मुलं निवडायचे. आणि बुद्धीबळ वगैरे बैठ्या खेळांसाठी हुशार मुलं निवडायचे. ह्यातल्या एकाही क्रायटेरियात मी बसत नव्हतोच. मला नेहमी प्रश्न पडायचा, व्हॉलीबॉल वगैरे ठीक आहे पण  कुस्तीसाठी उंच काडी पहलवान मुलाचा काय उपयोग ?? आणि 'घोकणे' हा बुद्धीचा एकमेव उपयोग माहिती असलेल्या मुलाला बुद्धीबळ कसा खेळता येईल ?          
   
अखेरीस माझ्या ऑलिम्पिक प्रवेशाच्या प्रयत्नांचा शेवटचा पर्याय म्हणून मी एक धाडसी निर्णय घेतला. आमच्या गावात एक क्रीडा विद्यापीठ आहे. देशातल्या कानाकोपरयातून खेळाडू तिथं प्रशिक्षणासाठी येतात. मी तिथं स्विमिंग शिकण्यासाठी प्रवेश केला. तीन-चार दिवस पाण्यात मनसोक्त खेळून झाल्यावर आमच्या ट्रेनरने साधारण पंधरा फूट उंचीवरून पाण्यात उडी मारायला सांगितली. त्या उंचीवरून थोड्यावेळ पाण्याकडे बघितल्यावर मला घेरी यायचीच बाकी होती. मनाशी काहीतरी ठरवून मी थेट घरी आलो.
"बस्स झालं आता खेळणं ! काही अभ्यास वगैरे आहे की नाही ! "

आणि अश्या तर्हेने भारत काही ऑलिम्पिक पदकांना मुकला !!
                                       -- चिनार
http://chinarsjoshi.blogspot.in/



Thursday 4 August 2016

उक्षुम्बाई !


रात्रभर पावसाची रिपरिप चाललेली..टिनपत्र्याच्या खोलीच्या छतावर होणार टनटन आवाज..खोली कसली? झोपडीच ती..आसपास पडलेले भंगारातले टिनपत्रे उचलून कापडी भिंतीना आधार दिलेला, म्हणून तिला खोली म्हणायचं..टनटन आवाजामुळे लक्ष्मीचा रात्रभर डोळा लागला नव्हता..सकाळी कसल्याश्या आवाजाने तिला जाग आली..त्यातला एक आवाज तिच्या ओळखीचा होता..दुसराही ओळखीचा असला तरी अनपेक्षित होता.आसपासच्या उकीरड्यात फिरणाऱ्या डुकरांचे आवाज तिच्यासाठी नेहमीचे होते..आज त्यातलंच एक डुक्कर खोलीच्या बाहेरील माती खणून कापडातून आतमध्ये येण्याचा प्रयत्न करत होतं..लक्ष्मी एका दमातच उठली..कापडातूनच एक लाथ घालून डुकराला पळवून लावलं तिने..तसा तर तिला आता त्या डुकरांचाही लळा लागला होता..कधीमधी शिळी भाकर घालायची ती डुकरांना..कालची अर्धी भाकर खोलीच्या कोपऱ्यात  एका कागदावर तिने ठेवली होती..पावसाने जमीन ओली झालेली..ते डुक्कर बहुतेक त्या भाकरीसाठीच धडपड करून आतमध्ये येण्याचा प्रयत्न करत असावं..सगळं आवरल्यावर लक्ष्मीने तोंडावर पाणी मारलं.. ती ओलसर शिळी भाकर खाऊन लगेच तिला कामावर निघायचं होतं..

निघताना लक्ष्मीने तिची नेहमीची वेताची टोपली घेतली..टोपलीच्या अर्ध्या भागातील कालचे उरलेले शेण फेकून दिले..मधात एक कापड टाकून तिने टोपलीच्या दोन भाग केले होते..दुसऱ्या भागातला कागद थोडा झटकून परत तिथेच ठेवला..खोलीत एक नजर फिरवून कामावर निघाली..काम कसलं? भाकरी मिळवण्याची धडपड नुसती ! गावाच्या दुसरया टोकाला म्हशीचे दोन तीन गोठे होते. संध्याकाळी गोठ्यात परतताना म्हशी रस्त्यावर शेण टाकत... लक्ष्मी सकाळी जाऊन ते शेण टोपलीत गोळा करायची..गावातल्या तीन-चार घरात जाऊन शिळ्या पोळी-भाकरीच्या बदल्यात आंगण सारवण्यासाठी शेण टाकायची..जगाच्या भाषेत ह्याला खरेदी-विक्रीचा व्यवहार म्हणतात..पण लक्ष्मीचा व्यवहार वेगळा होता..कारण एवढ्या शेणाच्या बदल्यात एवढ्या भाकऱ्या असा काही नियम नव्हता..हातभर शेणाच्या बदल्यात, घरात जे आणि जेवढं उरलेलं असेल तेवढंच तिला मिळायचं..कधीकधी  शेणाच्या क्वालिटीविषयी टोमणेसुद्धा मिळायचे..पण लक्ष्मी या सगळ्याला सरावली होती..शेणही रोज गोळा व्हायचंच असं काही नाही..कारण म्हशी कधी रस्त्यात शेण टाकायच्या तर कधी गोठ्यात गेल्यावर..! असं जेंव्हा जेंव्हा घडायचं त्यापुढचा दिवस लक्ष्मीसाठी "एकादशीचा" असायचा...एके दिवशी शेण नाही मिळालं म्हणून लक्ष्मी गोठ्यात मागायला गेली होती…नंतर तसा प्रयत्न तिने कधीच केला नाही !!

आज चार घरी पुरेल एवढं शेण मिळालं म्हणून लक्ष्मी खुशीत होती. पहिल्याघरी आज तिला बाजरीच्या भाकरीला लोण्याचं बोट लावून मिळालं होतं..दुसऱ्याघरीसुद्धा बऱ्यापैकी अन्न मिळालं. वेताच्या टोपलीत शेणाच्या बाजूला कापड टाकून केलेल्या जागेत तिने सगळे अन्न ठेवले आणि ती तिसऱ्या घराकडे निघाली...आता थोडंफार जरी मिळालं तरी तिचे दोन दिवस पोटभरल्या सुखात जाणार होते..

"भाकर दे वो माय...शेण टाकतीया", लक्ष्मीने आरोळी ठोकली..

त्या घरातली लक्ष्मी बाहेर येऊन म्हणाली," थोडं जास्त  शेण दे गं लक्ष्मी.आज परसाकडचं सारवायचंय..एक पोळी जास्त देते तुला."

"नाही वं माय..थोडंच उरलंय आता..अजून पाटलाच्या घरी टाकायचंय..पोळी दे जास्तीची..उद्या टाकते जास्त शेण"

"मग जास्तीची पोळी उद्याच घेऊन जा", फणकाऱ्यात उत्तर आलं.

लक्ष्मी माघारी फिरली आणि पाटलाच्या वाड्याकडे निघाली..
परत तीच आरोळी...

"उक्षुम्बाई आली....उक्षुम्बाई आली", पाटलाचा नातू धावत बाहेर आला. दोन वर्षाच्या त्या चिमुरड्याला तिचं नावही घेता येत नव्हतं...लक्ष्मीला त्याने फरक पडत नव्हता..तिला त्या चिमुरड्याचा लळा लागला होता. रोज त्याला कडेवर घेऊन मुका घ्यावा असं तिला वाटायचं...पण शेणाच्या हाताने !!!!

लक्ष्मीने नेहमीच्या ठिकाणी शेण टाकलं तेव्हढ्यात पाटलीणबाई बाहेर आल्या.
"लक्ष्मी काल रात्रीच काहीच उरलेलं नाही आता..शेण टाकून जा..उद्या देईल."

लक्ष्मी शून्यात बघत उभी राहिली...

"थोडं काय असेल तर बघ माय."

"सांगितलं ना काही नाहीये ते..उद्या देईल..जा आता"

चिमुरड्याकडे बघत बघत लक्ष्मी वाड्याबाहेर आली. शेवटी तिने विचार केला, जाऊदे आजच्यापुरतं तर मिळालंय ना..

खोलीवर पोहोचेपर्यंत अंधार होत आला होता. आतमध्ये आल्यावर तिने टोपली नेहमीच्या जागेवर ठेवली. आणि अंधारात दिवा लावण्यासाठी तेल हुडकू लागली..काही वेळात दिवा लागला आणि मिनिटभरात वाऱ्यामुळे विझून गेला..पण तेवढ्या वेळात लक्ष्मीला सगळं काही दिसलं ..

कापडी भिंतीच्या खालची माती उकरल्या गेली होती. आणि एक डुक्कर आतमध्ये येऊन लक्ष्मीने ठेवलेल्या टोपलीत तोंड घालून बसलं होतं.....!!!

बाहेर पावसाची रिपरिप परत चालू झाली ...यावेळी पाऊस मात्र लक्ष्मीच्या डोळ्यातूनही बरसत होता....!!

--चिनार